Terapia zapachowa w ajurwedzie

Świat odbieramy dzięki zmysłom. Wszelkie informacje z zewnątrz docierają do nas za pośrednictwem smaku, węchu, słuchu, wzroku i dotyku. Ajurweda przypisuje im szczególne znaczenie, bowiem za ich pomocą można zrównoważyć wszystkie dosze. O zmyśle smaku pisałam przy okazji ajurwedyjskiej diety. Dziś poświęcę uwagę zmysłowi powonienia i o tym, jak dopasować terapię zapachową do indywidualnych potrzeb.

W ajurwedzie energia jaką karmimy nasz organizm dociera do naszego ciała za pośrednictwem zmysłów. Charakter i cechy tej energii mają wpływ na skład czy też esencję naszego ciała, ale wpływają również na nasze myśli, emocje i skłonności. Podobnie jak z opisywanymi przeze mnie niedawno smakami równoważącymi poszczególne dosze także zapachy mają zdolność wywoływania określonych skutków w naszym ciele i umyśle. Zapachy są wykorzystywane w ajurwedzie zarówno zapobiegawczo jak i w celach leczniczych. Uważa się je za środek podnoszący życiową energię tzw. pranę, regulujący procesy trawienne i metabolizm (agni) oraz wspomagający odporność organizmu (ojas).

Krótka historia aromaterapii

Aromaterapia wywodzi swoją nazwę od słowa „aroma” czyli zapach oraz terapia. Terapia zapachem wykorzystuje olejki eteryczne, będące mocno skoncentrowaną esencją roślin. Są one pozyskiwane różnymi metodami z takich części jak np. kwiaty, kora, żywica, łodyga, liście, korzeń czy owoce.

Relaksująco-lecznicze oddziaływanie terapii zapachowych na ciało, umysł oraz duszę były znane i wykorzystywane już w czasach starożytnych. Wraz z nastaniem renesansu aromaterapia utraciła w Europie na znaczeniu i była uważana za formę alchemii mniej więcej do drugiej połowy dziewiętnastego wieku, kiedy grupa naukowców zaobserwowała pewną interesującą prawidłowość wśród ogarniętej pandemią gruźlicy społeczności francuskiej. Hodowcy kwiatów oraz pracownicy przemysłu perfumeryjnego wykazywali wyjątkowo wysoką odporność na gruźlicę oraz inne choroby układu oddechowego.

W 1920 roku francuski perfumiarz Rene Gattefosse przypadkowo odkrył lecznicze właściwości olejków eterycznych, gdy po eksplozji w swoim laboratorium włożył oparzoną rękę do czystego oleju lawendowego. Rana zagoiła się w ciągu kilkunastu godzin nie pozostawiając żadnych blizn czy śladów. Od tej pory Rene Gatefosse skupił się na badaniu leczniczych i kosmetycznych właściwości esencji roślinnych, których wyniki zebrał w książce poświęconej aromaterapii. Należy jednak pamiętać, że tradycje bazujące na leczniczych właściwościach zapachów kultywowane były przez wieki przez starożytne i współczesne kultury Indii, Egiptu, Persji, Chin czy Grecji i Rzymu. W dwudziestym wieku zaczęto szerzej badać i potwierdzać uspokajające i pobudzające a nawet wspomagające zdolności poznawcze i pamięć właściwości esencji eterycznych.

Działanie olejków eterycznych

Cząsteczki zapachowe to bardzo mocne w swym działaniu chemiczne substancje roślin, zapewniające im skuteczną ochronę przed chorobami bakteryjnymi, wirusowymi i grzybiczymi.

W literaturze naukowej oprócz antyseptycznego i przeciwzapalnego działania znaleźć można także liczne badania potwierdzające ich pozytywny wpływ na system hormonalny, krążenie, emocje, stres, pamięć i koncentrację oraz czujność. Olejki eteryczne wspomagają szybsze leczenie ran i blizn, pomagają w usuwaniu toksyn i substancji kancerogennych z organizmu, a niektóre, jak na przykład olejek geraniowy czy jałowcowy, są naturalnym repelentem odstraszającym owady. Stosowane na skórę pomagają także walczyć z oznakami starzenia. Terapie zapachowe są uznaną formą wspomagającą leczenie takich chorób i zaburzeń jak:

• nudności,
• stany bólowe,
• niepokój, stres, zbytnie pobudzenie czy depresja,
• zatkane zatoki,
• zmęczenie i bezsenność,
• bóle mięśniowe,
• bóle głowy,
• problemy z krążeniem,
• zaburzenia menstruacyjne,
• łysienie i wypadanie włosów,
• choroby skóry.

Ajurwedyjska teoria zapachu

W przeciwieństwie do zachodniego podejścia do aromaterapii, w którym zapachy dobiera się jedynie na podstawie ogólnego działania danego olejku, ajurweda stosuje szersze podejście i dopasowuje zapachy indywidualnie z uwzględnieniem aktualnego stanu i potrzeb danej konstytucji. Nie każde działanie konkretnego olejku eterycznego jest dobre dla każdego z nas. Łagodzący, chłodny zapach redukujący stres u cholerycznej pitty może być nieodpowiedni dla spokojniejszej kaphy, bo nasila dodatkowo jej powolność i wrażliwość na zimno. Podobnie stymulujące zapachy równoważące konstytucję kaphy będą nieodpowiednie dla skłonnej do ekscytacji vaty. W ajurwedzie efektywna aromaterapia jest zatem połączeniem wiedzy o działaniu zapachów oraz znajomości potrzeb poszczególnych dosz.

Według ajurwedy zapach ma swój początek w smaku, zatem to co jest słodkie, pachnie słodko, kwaśne pokarmy mają kwaskowaty zapach, gorzkie – gorzki itd. Ajurweda rozróżnia sześć smaków tzw. rasa. Każdy smak i jego aromat mają określone właściwości np. są zimne, suche czy lekkie i w podobny sposób działają na naszą konstytucję. Znajomość właściwości poszczególnych smaków, które odnoszą się również do odpowiadających im zapachów, pozwalają optymalnie dobrać zapach do potrzeb danej doszy. Podobne właściwości olejku eterycznego będą zawsze nasilać podobne atrybuty doszy prowadząc do nierównowagi, podczas gdy cechy przeciwne, będą ją równoważyć. To podstawowa zasada ajurwedyjskiej terapii zapachem i w ogóle całej medycyny ajurwedyjskiej. O atrybutach poszczególnych dosz pisałam przy okazji wpisu o ajurwedyjskiej diecie.

Smak (rasa)	Żywioły	Właściwości
słodki	ziemia i woda	zimny, tłusty, ciężki
kwaśny	ziemia i ogień	gorący, ciężki, tłusty
słony	woda i ogień	gorący, tłusty, ciężki
ostry	ogień i powietrze	gorący, lekki, suchy
gorzki	powietrze i eter	zimny, lekki, suchy
cierpki	powietrze i ziemia	zimny, umiarkowany

Należy pamiętać, że korzystne działanie terapii zapachowych na nasz organizm odnosi się tylko do naturalnych esencji eterycznych. Aromaty syntetyczne szkodzą naszemu organizmowi i nie mają żadnej wartości terapeutycznej. Nie zawierają bowiem w sobie życiowej energii i swoistej inteligencji właściwej jedynie żyjącym organizmom. Wyciągi z roślin wykorzystywane do pozyskiwania olejków eterycznych zawierają regulujące procesy życiowe hormony roślinne i substancje biochemiczne, których działanie jest podobne do ludzkich hormonów. Współgrają z nim na poziomie biochemicznym, elektromagnetycznym i hormonalnym.

Jak ciało przetwarza zapachy?

W ujęciu anatomiczym zmysł węchu jest powiązany z naszym mózgiem i wywiera bezpośredni wpływ na umysł i emocje. Ale zapach dociera do ludzkiego ciała również drogą oddechową i oddziałuje w ten sposób także na naszą siłę życiową – pranę. Ta z kolei jest związana z naszą świadomością.

Zapachy w przeciwieństwie do smaków, które przedostają się do organizmu drogą pokarmową, docierają do naszego ciała za pośrednictwem systemu oddechowego i płuc, skąd dalej przedostają się do naszego krwiobiegu. Ale nie tylko. Wchłaniamy zapachy również za pośrednictwem węchowych komórek nerwowych. Stamtąd cząsteczki zapachu wędrują do naszego systemu limbicznego regulującego nasze emocje oraz podwzgórza, które wpływa na nasz układ hormonalny. Zastosowanie olejku o uspokajających właściwościach pobudza wydzielanie serotoniny, zapachy bardziej euforyczne wzmagają wydzielanie endorfin, a stymulujące – sprzyjają wytwarzaniu noradrenaliny.

Działanie zapachów jest natychmiastowe, ale nie utrzymuje się zbyt długo. Terapia zapachowa jest zatem idealna, by szybko złagodzić intensywne uczucia, poprawić nastrój czy zmniejszyć odczuwany stres.

Wskazówki dla poszczególnych dosz

Jak już wspominałam, teoria równoważenia poszczególnych dosz zapachami opiera się na tych samych zasadach, co teoria smaku czyli „podobne przyciąga i nasila podobne” i aby osiągnąć równowagę, należy stosować środki o cechach przeciwnych. Zobaczmy, co to oznacza w praktyce analizując poszczególne dosze. Jeśli nie wiesz, jaka dosza u Ciebie dominuje, zapraszam do przeczytania tego artykułu, który pomoże ci w ustaleniu twojej bazowej konstytucji.

Jak stosować olejki eteryczne w terapii zapachowej?

Ajurweda zaleca następujące metody terapii zapachowej:

• Masaż ciała i twarzy

Masaż pobudza receptory dotykowe w skórze, a zapach dodany do oleju bazowego oddziałuje kojąco na ciało i duszę poprzez zmysł węchu. Wykonywany według określonych reguł polepsza krążenie krwi i limfy, wspomagając usuwanie toksyn z organizmu. Substancje zapachowe oddziaływują na obszary mózgu odpowiedzialne za nasze emocje i nastrój.

Zwykle na każde 30 ml oleju bazowego dopasowanego do potrzeb danej doszy dodaje się 6-8 kropli olejku lub wybranej mieszanki olejków eterycznych. Jeśli nie masz czasu na masaż, możesz również używać tak przygotowanego oleju jak balsamu do ciała, np. w połączeniu z żelem aloesowym. Efekty może nie będą tak spektakularne jak przy regularnym masażu, ale aromatyczna mgiełka będzie ci towarzyszyć w ciągu kolejnych godzin.

• Kąpiele

Dodanie kilku kropel olejków eterycznych do wanny z ciepłą kąpielą pomoże pozbyć się napięcia, rozluźni mięśnie i pozytywnie wpłynie na nastrój. Osoby w typie pitta powinny wybierać nieco chłodniejszą temperaturę wody niż vata czy kapha, które z natury potrzebuja więcej ciepła. Kapha jednak musi ograniczać czas pobytu w ciepłej kąpieli do maksymalnie 5-10 minut i kąpać się w wannie nie częściej niż 2 razy w tygodniu. W przeciwnym razie dalszemu pogłębieniu może ulec jej letargiczna natura.

• Perfumy

Z olejków eterycznych możesz stworzyć sama swój własny, ulubiony, niepowtarzalny zapach. Ulubiony olejek lub mieszankę olejków połącz z bazą alkoholową w proporcji 1:3. Taką mieszankę nanoś na szyję i nadgarstki. Unikaj jednak produktów z napisem „kompozycja zapachowa”, bo zwykle zawiera ona co najmniej jeden syntetyczny zapach i nie ma terapeutycznego działania.

• Sauna

Wizyta w saunie z użyciem olejków eterczynych pomaga oczyścić drogi oddechowe, pozbyć się toksyn i korzystnie wpłynąć na wygląd skóry. Do litrowej butelki z wodą dodaj 5-6 kropli olejku i spryskuj nią co jakiś czas kamienie grzewcze.

• Pachnąca mgiełka

Atomizer z pachnącą mgiełką możesz nosić ze sobą w torebce i spryskiwać nią twarz lub pomieszczenia, w których przebywasz w ciągu dnia. Do litra wody dodaj 5 kropel olejku dopasowanego do potrzeb twojej doszy. Gotowy płyn przelej do mniejszego pojemnika. Możesz też spryskiwać mgiełką kawałek materiału lub chusteczkę i przykładać ją do nosa w szczególnie stresujących momentach.

• Inhalacje

Inhalacje z użyciem olejków eterycznych świetnie spradzą się przy przeziębieniach i chorobach układu oddechowego. Można je również dodać do parówek oczyszczających skórę twarzy. Wystarczy wlać kilka kropel wybranego olejku do naczynia z parującą wodą.

• Kominki aromateraupetyczne

Kominki aromaterapeutyczne to doskonały sposób na odprężenie się po ciężkim dniu pracy. Cząsteczki zapachu unoszą się w pomieszczeniach zapewniając natychmiastowe uczucie odprężenia bądź pobudzenia, w zależności od użytego olejku. Kilka kropel wybranej esencji lub ich mieszanki dodaje się do naczynia napełnionego wodą. Ciepło świeczki powoduje rozprzestrzenianie zapachu po całym pomieszeniu. Uważaj tylko, by regularnie kontrolować i uzupełniać stan wody, bo kominki lubią się przypalać.

• Kompresy

Kompresy z użyciem esencji eterycznych sprawdzą się przy bólach głowy, słuczeniach i zwichnięciach.

• Pielęgnacja skóry

Dodanie kropli równoważącego olejku do kremu lub oleju, pomoże lepiej odżywić skórę. Cząsteczki esencji eterycznych są bowiem na tyle małe, że przedostają się wgłąb skóry. Przy okazji korzystnie wpłyną na nasze zmysły.

Środki ostrożności

Olejki eteryczne są mocną skoncentrowaną esencją i w czystej formie mogą powodować podrażnienia skóry. Należy je zawsze nakładać na skórę w formie rozcieńczonej. Maksymalne zalecane stężenie olejków aromaterapeutycznych u dorosłych to 5%. Zanim zastosujesz dany olejek na większe partie ciała, a szczególnie kiedy masz skłonność do alergii, wypróbuj go w formie rozcieńczonej na nadgarstku. Odczekaj dzień lub dwa, bo reakcja alergiczna może wystąpić nawet do 48 godzin po użyciu olejku.

Doustne przyjmowanie olejków eterycznych nie jest zalecane, bo może uszkodzić nerki i wątrobę. Unikaj też używania olejków w ciąży i gdy karmisz piersią. Ostrożne powinny być także osoby zażywające leki, chore na nadciśnienie i epilepsję. Zapachy cytrusowe zwiększają wrażliwość skóry na światło słoneczne i mogą prowadzić do szybszych poparzeń skóry.