Kluczowym zagadnieniem ajurwedyjskiej diety jest kwestia agni czyli ognia trawiennego. Od jakości i efektywności naszego trawienia zależy bowiem nasze zdrowie. Wszelkie procesy chorobowe, jakie rozwijają się w naszym organizmie mają swoje źródło w złym trawieniu pokarmów, na skutek czego dochodzi do produkcji i akumulacji toksyn w ciele. Jak zatem wspierać nasz organizm w tym zadaniu?
Pierwszą rzeczą jaka przychodzi na myśl są zdrowe pokarmy. Pojęcie „zdrowe” różni się jednak w ajurwedzie od zachodniego podejścia do tego tematu w jednym zasadniczym punkcie. Ajurweda uważa, że nie ma jednoznacznie zdrowych i niezdrowych pokarmów (pomijam tu oczywiście żywność wysokoprzetworzoną oraz z dodatkiem rafinowego cukru i sztucznej chemii, bo ta jest jednoznacznie szkodliwa dla każdego z punktu widzenia ajurwedy). To, co jednej osobie będzie służyć i wspierać jego wewnętrzną równowagę, innym na dłuższą metę może szkodzić. Jednak dla zdrowego trawienia sam wybór odpowiedniego jedzenia nie wystarczy. Trzeba także wiedzieć w jaki sposób, kiedy i według jakich zasad spożywać posiłki, by wspierać naturalny rytm naszego trawienia.
Zasady ajurwedyjskiej diety czyli jak jeść, by wspierać trawienie?
Ajurweda definiuje kilka podstawowych zasad dietetycznych, których przestrzeganie pomoże zachować zdrowie i wesprzeć równowagę organizmu. Przyjrzyjmy się im bliżej.
1. Wybieraj pokarmy równoważące twoją doszę
Ajurwedyjska dieta koncentruje się na obniżaniu tych pierwiastków energetycznych, których mamy nadmiar w ciele oraz podnoszeniu tych, których mamy za mało. Dzięki takiemu podejściu, organizm jest w stanie trwale osiągać równowagę. I tak:
- Dosza vata (składające się pierwiastka powietrza i przestrzeni) jest z natury zimna, sucha, lekka i szorstka. Zrównoważy ją jedzenie pokarmów o cechach przeciwstawnych czyli ciepłych, nawilżających (jak zupy i sosy), obfitych z zdrowe tłuszcze i stabilizujących (gęstych i odżywczych).
- Dosza pitta (ogień i woda) jest gorąca, tłusta, lekka i ostra. Najodpowiedniejsze będą dla niej zatem dania ochładzające z zawartością takich przypraw jak mięta, kolendra, ogórek czy pietruszka, ściągające jak fasola i soczewica czy zielona herbata, treściwe i łagodne w smaku.
- Dosza kapha (składająca się z ziemi i wody) reprezentuje takie cechy jak ciężkość, zimno, oleistość i gładkość. W równowadze będą ją utrzymywać wszelkie pokarmy o lekkiej i suchej teksturze (jak warzywa strączkowe czy popcorn) oraz odznaczające się chropowatością jak na przykład brokuły, kalafior czy fasola.
Jeśli jeszcze nie znasz swojej doszy przewodniej, zapraszam do wykonania testu, który ułatwi ci jej określenie a następnie do zapoznania się ze szczegółową listą pokarmów odpowiednich dla dosz.
2. Obserwuj i kontroluj poziom sytości
Według ajurwedy po posiłku żołądek powinien być wypełniony w jednej trzeciej jedzeniem, w jedenej trzeciej płynem a pozostała część powinna pozostać pusta. Gdy przepełniasz swój żołądek nie zostawiając w nim pustej przestrzeni, organizm musi włożyć w proces trawienny ogromne ilości energii. Jeśli agni nie jest w optymalnej formie może wówczas dochodzić do zwiększonej produkcji toksyn i wolnych rodników, a w dłuższej perspektywie przyczyniać się do powstawania nadwagi, otyłości oraz innych chorób.
Generalnie przyjmuje się, że ilość jedzenia jaką należy zjadać w trakcie posiłku odpowiada ilości mieszczącej się w złożonych na kształt miseczki dłoniach, przy czym obiad powinien stanowić najbardziej obfity posiłek i w jego trakcie można zjeść nieco więcej pokarmu niż podczas pozostałych posiłków.
3. Dbaj o to, by w daniach obecne były wszystkie smaki
Dzięki obecności w posiłkach wszystkich 6 smaków nasze ciało jest w stanie osiągnąć stan równowagi na poziomie energetycznym. Każdy smak pełni bowiem określone funkcje i niesie określony ładunek odżywczy i energetyczny. I tak na przykład smak:
- słodki działa stabilizująco, wzmacniająco i odżywczo na ciało i umysł,
- kwaśny ma charakter oczyszczający,
- słony wykazuje działanie równoważące i regulujące,
- gorzki ma właściwości odtruwające i mineralizujące,
- cierpki wykazuje działanie przeciwzapalne i ochładzające,
- ostry działa rozgrzewająco i stymulująco.
Dany smak może występować w potrawie w minimalnej ilości i być ledwie wyczuwalny jak np. szczypta soli czy kilka kropli soku z cytryny, ale tylko wtedy, gdy paleta smaków w daniu jest kompletna nasz organizm jest w stanie osiągnąć i utrzymać trwałą równowagę.
4. Jedz tylko wtedy, gdy czujesz głód
By zachować zdrowie, proces trawienia pokarmów musi być kompletny i nie powinien być zakłócany przekąskami. W pierwszej godzinie po posiłku w ciele domunuje energia kapha, wywołująca uczucie sytości, ciężkości i senności. Po dwóch do czterech godzinach po jedzeniu wkracza element pitta, wspomagający wydzielanie soków i enzymów trawiennych, ułatwiających rozkład i przyswajanie składników pokarmowych. Na samym końcu, mniej więcej po czterech do sześciu godzinach od spożycia pokarmu wzrasta energia vata, przywracając uczucie lekkości. W tym czasie treść pokarmowa przesuwa się w niżej położone odcinki przewodu pokarmowego, a nasz apetyt ponownie wzrasta. Dopiero po zakończeniu tej fazy można zjeść kolejny posiłek. Zakłócenie którejś z powyższych faz cyklu trawiennego przekąską lub kolejnym posiłkiem zakończy się zaburzeniem trawienia oraz zwiększoną produkcją i akumulacją toksyn.
Ajurweda zaleca spożywanie trzech posiłków dziennie. Zdrowe przekąski są dozwolone, ale tylko wtedy gdy czujesz głód, a do następnego posiłku zostało dużo czasu.
5. Przestań jeść najpóźniej 3 godziny przed snem
Wieczorem organizm przechodzi w tryb regeneracyjny, mający na celu odnowę komórkową oraz przetwarzanie wrażeń i emocji nagromadzonych w ciągu dnia. Procesy związane z trawieniem pokarmów zostają do rana wyłączone. Jeśli przed pójściem spać zjemy posiłek, nie zostanie on prawidłowo strawiony, a dodatkowo proces regeneracji zostanie zakłócony. W efekcie dojdzie do produkcji i akumulacji toksyn. Z tego względu ajurweda zaleca lekką kolację najpóźniej 3 godziny przed snem czyli w okolicach 19:00. Znajmość rytmów dobowych organizmu i życie zgodnie z nimi to podstawa ajurwedyjskiej sztuki życia.
6. Unikaj pokarmów i napojów mrożonych i z lodówki
Zimno zaburza i mocno osłabia siły trawienne przewodu pokarmowego, zwiększając prawdopodbieństwo powstawania toksyn. Zimne napoje i mrożona żywność nie służy wszystkim doszom, ale szczególnie vata i kapha powinny ich unikać. Pittę równoważy chłód, ale nie nadmierne zimno. Zatem w jej przypadku żywność i napoje w temperaturze pokojowej będą w porządku, ale już mrożony shake, sok z lodówki czy lody – niekoniecznie.
7. Spożywaj zdrową i świeżą żywność
Zgodnie z naukami ajurwedy najlepszym sposobem zwiększenia ojas czyli zdrowia i witalności jest podniesienie poziomu prany w ciele. Prana zwana inaczej siłą życiową jest dostarczana do naszego organizmu m.in. za pośrednictwem energii słonecznej, świeżego powietrza czy wraz z żywnością.
Nośnikiem prany w pokarmach są substancje odżywcze. Najwięcej jest ich w nieprzetworzonych, prostych pokarmach, które rosły w ziemii i czerpały energię ze słońca i czystej wody. Im czas od momentu zbioru danego produktu żywnościowego do zjedzenia jest krótszy, tym pokarm zawiera więcej prany. Dlatego ajurweda podkreśla, żeby jadać owoce i warzywa w sezonie i przede wszystkim te ich odmiany, które są rdzenne dla danego regionu. Gdy żywność leży zbyt długo w chłodniach czy na statkach, lub jest przetworzona, traci dużą część swoich wartości odżywczych i nie jest już tak korzystna dla naszego organizmu, jak jej świeża odmiana. Im bardziej przetworzona i dłużej przechowywana żywność, tym mniej w niej prany i więcej energii tamasowej wzmagającej w ciele ciężkość, bierność i depresyjny nastrój. Także odgrzewanie pokarmów z poprzedniego dnia nie jest z punktu widzenia ajurwedy korzystne, bo nabrało już cech tamasowych. Szczegółową rozpiskę pokarmów o cechach tamasowych znajdziesz tu.
8. Pij między posiłkami, nie w trakcie
Duża ilość napojów przyjmowana wraz z posiłkami lub bezpośrednio po nich tłumi siłę ognia trawiennego. To tak, jak gaszenie ognia wodą. Zamiast tego ajurweda zaleca przyjmowanie płynów między posiłkami, najwcześniej 45 minut po posiłku i pół godziny przed. Picie płynów do posiłków jest dozwolone, ale w ilości nie przekraczającej pół szklanki. Picie pomiędzy posiłkami pomaga zmniejszyć ochotę na niezdrowe przekąski, wzmacnia agni i pomaga organizmowi wydalić toksyny.
Do picia najlepiej nadają się ciepłe, ziołowe herbaty z dodatkiem przypraw oraz ciepła, przegotowana woda. Jedynie pitta może sobie pozwolić na napoje w niższych, pokojowych temperaturach. Więcej na temat tego, co i jak pić według ajurwedyjskich zasad pisałam w tym poście.
9. Nie rozpraszaj uwagi, gdy jesz
Przeglądanie facebooka, oglądanie telewizji czy czytanie gazety w trakcie jedzenia. Która z nas tego nie zna? Jest to jednak według ajurwedy bardzo niezdrowe zachowanie, bo osłabia wydzielanie soków trawiennych. Nasz organizm zamiast skupić się na prawidłowym trawieniu, koncentruje się na bodźcach płynących z ekranu telefonu czy telewizji. Takie rozproszenie uwagi wzmaga też niepotrzebnie vatę w ciele.
Gdy jesz, poświęć się tylko tej czynności. Rozmowy przy stole również nie są według ajurwedy wskazane. Zamiast tego bądź wdzięczna, że możesz zjeść posiłek, że nie cierpisz głodu, jak niektórzy mieszkańcy naszej planety. Że to dzięki ziemi, słońcu i wodzie jaka zasiliła pokarm, który spożywasz, możesz cieszyć się smakiem, teksturą, wyglądem i zapachem dań, które wkładasz do ust. Gdy poświecisz jedzeniu należytą ilość uwagi, ono znacznie mocniej i skuteczniej cię odżywi.
Błędem jest także wstawanie od stołu zaraz po zakończeniu czynności jedzenia. Ajurweda zaleca odczekać 10-15 minut, by pokarm lepiej się trawił i przyswajał. Jest to doskonały pretekst by spędzić więcej czasu na interakcji i rozmowach z rodziną. Wystrzegać należy się jednak zbyt emocjonujących tematów.
10. Uważaj, jak łączysz pokarmy
W celu utrzymania zdrowego trawienia ajurweda zaleca zwracać uwagę na to, z czym łączysz określone pokarmy. Niektóre kombinacje żywieniowe mocno zaburzają procesy trawienne i osłabiają agni. W konsekwencji może dochodzić do niestrawności, fermentacji lub gnicia treści pokarmowej w żołądku oraz powstawaniem wzdęć i gazów. Do niekorzystnych kombinacji pokarmowych zalicza się na przykład owoce z nabiałem czy łączenie różnych rodzajów białek w jednym daniu czyli np. nabiału, mięsa i ryb oraz fasoli. Więcej na temat niekorzystnych połączeń pokarmowych możesz przeczytać tu.
11. Śniadanie jedz jak król, obiad jak książę a kolację jak żebrak
To przysłowie doskonale obrazuje ajurwedyjską zasadę, by obiad był najobfitszym posiłkiem dnia. W okolicach południa siła ognia trawiennego jest największa. Wówczas organizm najskuteczniej trawi nawet najbardziej obfity obiad. O tej porze na sucho ujdą nam nawet małe grzeszki jedzeniowe. Po zmierzchu siła agni mocno spada, zatem by organizm mógł go łatwo strawić, wieczorem postawmy raczej na lekkostrawne, ciepłe i niezbyt obfite dania.
12. Jadaj o stałych porach
Regularność w posiłkach to podstawa. Nasze ciało przyzwyczaja się bowiem do stałych pór i w naturalny sposób przygotowuje na konkretne czynności. I tak, w odniesieniu do jedzenia, gdy nadchodzi odpowiednia pora organizm automatycznie zaczyna zwiększać wydzielanie soków trawiennych. Natomiast gdy stale zmieniamy pory jedzenia nasz organizm nie pracuje optymalnie i w momencie spożywania opóźnionego posiłku przestaje już wydzielać określone enzymy trawienne, przez co dochodzi do zwiększonej produkcji i akumulacji toksyn.
13. Dokładnie żuj pokarmy
Proces trawienny zaczyna się już w ustach. W przypadku niektórych pokarmów nawet 20-30 procent trawienia odbywa się w jamie ustnej. Im lepiej rozdrobnisz i wymieszasz ze śliną jedzenie w buzi, tym większe prawdopodobieństwo, że organizm lepiej go strawi. Ajurwedyjskie źródła zalecają, że dla optymalnego zdrowia każdy kęs powinien być żuty 32 razy. Jeśli masz czas, możesz spróbować :). W praktyce wystarczy, że będziesz pamiętać, by dokładnie gryźć i rozdrabniać pokarm.
—————–
